Wat Zet Iemand Aan Tot Zelfdoding?

Onlangs werd ik gebeld door een magazine voor mensen met een visuele handicap. Aanleiding van een artikel dat in het Algemeen Dagblad is verschenen stelde de persoon in kwestie me de vraag: “Kun je wat zeggen over zelfdoding als reden voor blind worden?” In het artikel dat me wordt toegestuurd lees ik dat de dame in kwestie een middel in huis heeft gehaald voor als haar worst-case scenario werkelijkheid zou worden. Op dit moment ziet ze nog zo’n 30 procent, en met een lange geschiedenis van oogoperaties is er kans dat dit percentage verder achteruitgaat. Is dat reden voor zelfdoding? Het is makkelijk om met een oordeel te komen. “Ja!” roept de één, terwijl een ander er nog niet over zou piekeren, zelfs als er totale verlamming zou optreden. Maar wat veruit de grootste rol speelt in ieders mening is de set van overtuigingen, regels en behoeftes. Met andere woorden: waarom zegt de een ‘Ja’, en de ander ‘Nee’?  

Waarom doe je wat je doet?

We hebben allemaal onze eigen redenen waarom we doen wat we doen. Ondanks de enorme diversiteit in onze eigen aanpak op het leven, zijn er toch principes te vinden die we allemaal hebben, ongeacht onze leeftijd, achtergrond, cultuur, taal, geslacht, geaardheid, opvoeding of educatie. Dit zijn de menselijke basisbehoeftes. In de jaren ’40 beschreef Abraham Maslow, een Amerikaanse psycholoog al over deze behoeftes, en voor de meeste mensen klinkt de Piramide van Maslow dan ook ergens wel bekend. Eén van die behoeftes is zekerheid, een fundamentele basisbehoefte. Of je wel of niet bekend bent met- of het wel of niet eens bent met Maslow’s piramide, wel kunnen we  zeggen dat we allemaal de behoefte aan zekerheid nodig hebben. Zonder deze behoefte gaan we geen nieuwe uitdagingen aan, of we ze nu zien als uitdaging of probleem; we blijven in de bekende zone van comfort, omdat angst voor het onbekende vaak groter is dan de pijn van het verblijven in de pijnlijke huidige situatie. Zekerheid kan je verkrijgen op allerlei manieren en in de regel kunnen we die manieren onderverdelen in ‘constructief’ of ‘destructief’. Ben je bijvoorbeeld gestresseerd over iets dat je te wachten staat, dan kun je ervoor kiezen om een sigaret op te steken, of je zou kunnen gaan sporten. Beiden werken op korte termijn, echter op de lange termijn is het de roker die aan het kortste eind trekt, en de sporter die zijn lichaam sterker maakt.  

Overtuigingen

Nu je weet dat we allemaal dezelfde basisbehoeftes hebben, en dat we eveneens allemaal de vrijheid hebben om elke behoefte op een constructieve of destructieve wijze te voldoen, rijst de vraag: waarom kiest de ene persoon voor de constructieve variant, terwijl de ander voor de destructieve kiest? Op basis van wat we geloven over de wereld kiezen we, vaak onbewust, welke gedachten, gevoelens en acties we nemen om in een behoefte te voorzien. Ook in onze overtuigingen kennen we twee varianten: de ondersteunende en de beperkende overtuigingen. Overtuigingen zijn gedachten waarvan we met zekerheid geloven dat ze waar zijn. Hoewel dit niet altijd waar is, zijn het de overtuigingen die je wereld invulling, kleur en betekenis geven. Geloof je bijvoorbeeld dat de wereld slecht is, dan zul je ook overal om je heen deze interne filters gebruiken, en vinden, om je overtuiging te valideren. Geloof je daarentegen dat de wereld vol zit met goede mensen, dan zal je daar eveneens ook de bewijsstukken voor vinden. Overtuigingen zijn dus niet per definitie waar, maar triggeren wel je reticulair activeringssysteem (RAS). Dit is een deel in je brein dat als een hittezoekende raket op zoek gaat naar dat wat je grootste aandacht behoeft. Anders gezegd: op basis van je overtuigingen breng je net als een cameralens focus aan in wat je ziet, voelt en ervaart in je leven. Voeg daarbij je constructieve of destructieve basisbehoefte voor zekerheid toe en je hebt een potente mix voor een leven van empowerment of tekortkoming, van mogelijkheden of onmogelijkheden; van zingeving of leegte. We zijn linguïstisch gewend om onze baan of rol in de maatschappij op het niveau van identiteit te zien: ik ben fysiotherapeut, moeder of voorzitter van de voetbalvereniging. Zelfs de kwalen waar we mee te maken hebben worden dikwijls eveneens op die niveau geplaatst; ik ben Diabeet, longpatiënt of depressief.  

De Mind-Body connectie

Wetenschappers hebben de link tussen wat we denken en hoe ons lichaam daarop reageert al in de 20^e eeuw in kaart gebracht, en de conclusie spreekt boekdelen: de overtuigingen, gedachten, gevoelens en attitudes die we op regelmatige basis op de mentale voorgrond  plaatsen, beïnvloeden of we ziek of gezond zijn, snel of langzaam (of helemaal niet) genezen, en wel of niet gelukkig oud worden. De link tussen zowel het inhoudelijke en het kwalitatieve van onze gedachten en de staat van onze gezondheid, relatie, financiën, sociale kringen is daarmee een feit. Hoe je dus denkt, voelt en praat over dat wat je ervaart, heeft dus grote invloed op de wijze waarop je in het leven staat.  

Geen observator

De gebeurtenissen die plaatsvinden in ons leven vallen dan misschien niet altijd onder onze controle, de manier waarop we op die gebeurtenissen reageren biedt ons de totale vrijheid, en daarmee dus ook het resultaat. Deze simpele doch krachtige formule is daarmee toepasbaar in elk facet van ons leven en geeft ons eveneens de rol van deelnemer terug in plaats van observator. Om dit verder te onderbouwen hebben wetenschappers aangetoond dat de wereld zoals we hem ervaren gevormd wordt op basis van ons bewustzijn. Dit is een waanzinnige gedachte, en er zijn genoeg mensen die dit concept nog steeds niet volledig kunnen verhapstukken. Hoe kan ik nu met mijn gedachten, gevoelens, overtuigingen en gedragingen de wereld om me heen vormgeven? Soms is de waarheid vreemder dan fictie.  

Wat heeft dit met zelfdoding te maken?

Als je het artikel over de dame hebt gelezen, dan zijn er een aantal belangrijke punten te herkennen waar we het in dit artikel over gehad hebben. Deze punten schetsen een beeld waarom iemand zou overwegen om zelfdoding als beste keuze op de tafel te houden. Hoewel ik normaliter geen aannames wil maken over situaties van mensen die geen cliënten van me zijn, mede ook omdat de informatie die in de krant staat zelden de volledige informatie biedt om conclusies op te trekken, kunnen we toch een aantal aanknopingspunten vinden waarom iemand zou overwegen om zelfdoding te kiezen wanneer hun huidige status quo verandert. Allereerst werkte de persoon in kwestie als visagiste. In eerste oogopslag lijkt dit misschien niet zo belangrijk, maar zoals we gezien hebben kan iemands werk naar identiteitsniveau getrokken worden, waarmee, indien het werk wegvalt, de consequentie een persoonlijk emotioneel, mentaal of psychisch spreekwoordelijk zwart gat is. Neem daarnaast in beschouwing dat voor dit beroep het gezichtsvermogen ontzettend belangrijk is, en dat dit dus gewicht geeft aan de optie om niet zonder visus verder te willen gaan. Daarnaast speelt autonomie een hele belangrijke rol in dit voorbeeld. Als je niet meer in staat bent om voor jezelf te zorgen of om op eigen houtje jouw leven invulling en kleur te geven, maar in plaats daarvan afhankelijk te zijn van anderen, dan is het zoeken naar alternatieven om deze emotionele pijn te willen vermijden enkel een grotere drive dan dat het een reden zou zijn om eraan over te geven. Alles in het leven draait voor ons allen om één van twee dingen: we proberen zoveel mogelijk pijn te vermijden en/of plezier te vergroten. Pijn en plezier zijn hierin emotioneel, mentaal, psychisch, sociaal, financieel, relationeel of gezondheidsmatig. Dat kan betekenen dat de emotionele, psychische en sociale pijn van het verliezen van je gezichtsvermogen een grotere geanticipeerde pijn oplevert, zeker als je werk je identiteit betreft, om te kiezen voor zelfdoding. Onthoud, we kiezen allemaal de minst pijnlijke weg, altijd. Zelfdoding kan daarin gezien worden als de gedachte om beter af te zijn dan het alternatief om zonder gezichtsvermogen door te moeten leven. Begrijp eveneens dat een dergelijke keuze hoogstpersoonlijk is. Er zullen altijd voor- en tegenstanders zijn, maar het is de persoon zelf die uiteindelijk het laatste woord hierover voert en de knoop doorhakt om het wel of niet te doen. Betekent dit dan dat we maar moeten stilzitten en toekijken? Ik ben sterk van mening dat er altijd mogelijkheden zijn, en dat zelfdoding nooit de beste oplossing is, zeker wanneer je volop in het leven staat. Tegelijkertijd is het niet aan mij, noch aan jou of wie dan ook om de persoon in kwestie op andere gedachten te brengen; dat is net zoiets als tegen een dichte deur aan blijven schoppen. Het is aan de persoon zelf om de bereidheid te vinden om open te staan voor alternatieven en het hervinden van Ikigai in het leven. Het is misschien wel deze ene fundamentele overtuiging die iemand in een dergelijke situatie van gedachten zou kunnen veranderen: het is de betekenis die we ergens aan geven die de grootste invloed heeft op hoe we handelen, denken en voelen. Niets heeft een betekenis, behalve de betekenis die we eraan geven. Het is deze benadering die het onderscheid maakt tussen iemand die, zoals neuroloog Viktor Frankl uit eigen ervaring in een concentratiekamp tijdens de Tweede Wereldoorlog beschreef, zorgt voor de wil om desondanks door te leven of te sterven. Zelfdoding is altijd een laatste uitweg. De gedachte dat zelfdoding de beste keuze is vergeleken bij de eerder bedachte alternatieven, laat zien dat het niet om een impulsieve keuze gaat, maar om een weloverwogen beslissing. Daarnaast is zelfdoding enkel een oplossing wanneer de bereidheid om overtuigingen, persoonlijke regels en attitudes te veranderen minder is dan de vastberadenheid om vast te houden aan de wil om de weg van de minste weerstand te kiezen. Met 60 operaties, waarvan 20 alleen al aan mijn ogen, nierdialyse, coma en een dubbele orgaantransplantatie die me bijna van het leven beroofde, kan ik uit eigen ervaring zeggen dat ik meer dan eens in het donkere gat heb gezeten, en zelfs heb overwogen om zelfdoding als legitieme reden te zien om van de emotionele pijn af te komen. Ik heb echter nooit die beslissing genomen om het te doen, omdat ik ervan overtuigd was dat er alternatieven waren die ik simpelweg nog niet had onderzocht. Door het pad van persoonlijke ontwikkeling in te slaan, mede dankzij mijn moeder, mijn broer en mijn jaloersheid jegens mijn broer, ben ik nu ruim 16 jaar verder, terechtgekomen als auteur, spreker, trainer en coach op het vlak van persoonlijke groei en help ik duizenden mensen per maand om hun eigenwaarde, zingeving, bestaansreden, alsook hun relaties met anderen weer terug te vinden, te herbouwen en te laten bloeien – ondanks hun fysieke uitdagingen. Hoe zit het met jou? Wat zijn jouw ervaringen met de zwarte pagina’s van jouw leven? Heb je ooit gedacht aan zelfdoding? Wat heeft je op andere gedachten gebracht? En wat zou je iemand die aan zelfdoding denkt willen meegeven uit jouw eigen ervaring? Laat hieronder jouw reactie achter, en ik kom er zeker bij je op terug. Op jouw succes, Robert