Wat is het, dat wij mensen zoveel willen, maar tevens zo vaak tegen hetzelfde obstakel aan blijven lopen dat ons tegenhoudt om dat verlangen te realiseren? Deze vraag houdt me al jaren bezig en keer op keer verbaas ik me erover hoe wij mensen het voor elkaar krijgen om zulk contradictief gedrag te vertonen.
Oud gedrag kan erg hardnekkig zijn en is zeker niet gemakkelijk om af te leren of te verruilen voor ondersteunend gedrag. Maar dit zijn veelal onbewuste processen. Dat we onszelf van tijd tot tijd ook bewust saboteren is iets wat me soms echt versteld doet staan.
In mijn werk als coach en therapeut heb ik de afgelopen 20 jaar al best wat mensen in mijn praktijk gehad om bepaalde algemene patronen te zien en derhalve te kunnen zeggen dat we onszelf soms flink in de weg zitten in veranderingsprocessen op het niveau van overtuigingen, gedrag en lifestyle.
Ongeschreven Regels van Onbewuste Overtuigingen
Dergelijke overtuigingen beginnen vaak met de woorden “Het is te…”. Ongeschreven regels die opgevolgd moeten worden om de onzichtbare status quo te handhaven: Het is te moeilijk. Het is te duur. Het is te hoog gegrepen. Het is te onrealistisch. Het is te optimistisch. Voorafgaand aan elke potentiële aanpak op een mogelijke oplossing ligt het in steen geëtste, onoverkomelijke probleem, dat zoals bij sommige Stockholm-syndroompatiënten, tot de comfortzone is gaan behoren en dus, onder de juiste omstandigheden, met hand en tand verdedigd moet worden wanneer het risico ontstaat op het aanpakken, oplossen of verruilen voor een beter alternatief.
De Kloof in Je Brein
Ik snap het. Verandering vindt bijna altijd pas plaats wanneer de pijn van het blijven zitten in dezelfde situatie groter is geworden dan de angst voor het onbekende. Maar frappant genoeg is het onbekende vaak helemaal niet zo eng. Zelden komen de worst case scenarios uit, en is het je brein dat je ervan weerhoudt om wezenlijke stappen voorwaarts te maken.
Geef de schuld aan de amygdala, het reptielenbrein, dat met zijn oeroude vecht-vlucht-en-verstarreacties de anticipatie op een heftige toekomstige gebeurtenis vliegensvlug analyseert en erop handelt. Of geef de schuld aan de neocortex of het bewuste en rationele besturingssysteem, dat situaties (over)analyseert en je dikwijls langer doet overpeinzen of verandering ook daadwerkelijk verbetering oplevert. Welk deel je van je mind ook gebruikt, verandering blijft voor ons vaak moeilijker dan we zouden willen. Het is de kloof in ons brein dat ons hierin tegenhoudt.
De Jammerende Hond
Een oude anekdote komt me al typend te boven en gaat als volgt. Een vrouw loopt op een zonnige dag over straat in een volksbuurt en ziet verderop buiten een man in een stoel zitten. Naast hem zit een hond te jammeren. Terwijl de dame voorbijloopt groet ze de oude man met een knik, wiens groet beantwoord wordt met eveneens een vriendelijke knik. Een aantal uur later, loopt de dame terug naar huis en wederom loopt ze door dezelfde straat waar de oude man en de hond zitten. Onveranderd lijken de twee te zijn. Zelfs de hond jammert nog steeds. De vrouw besluit haar nieuwsgierigheid te willen bevredigen en vraagt de oude man: “Waarom jammert de hond zo?”. De man antwoordt zonder aarzeling direct en zegt: “Omdat hij op een spijker zit”. “Maar waarom gaat hij dan niet van de spijker af?” vraagt de vrouw ontstelt. De man antwoordt hierop: “Omdat het blijkbaar niet pijnlijk genoeg is om er iets aan te doen, mevrouw.”
Verandering vindt vaak pas plaats wanneer de pijn van het blijven zitten in dezelfde situatie groter is dan de angst voor het onbekende.
Iets of Toch Liever Niets?
Ik ken geen enkel mens dat er bewust voor kiest om met minder genoegen te nemen wanneer ze de mogelijkheid heeft tot iets beters. Maar wanneer we een keuze moeten maken tussen optie A, de huidige situatie en optie X, de onbekende en mogelijk betere situatie, dan verkiezen we bijna altijd voor het bekende. Deze optie kennen we, en het geeft ons zekerheid, ook al is die optie niet wat we willen.
Het risico dat je meer kan verliezen dan dat je nu hebt moet zeker niet onderschat worden, zelfs wanneer dat wat je hebt eigenlijk slechts gedeeltelijk of helemaal niet datgene is wat je wilt hebben. Liever iets dan niets, toch?
Maar ook deze beredenering rammelt aan alle kanten. Want als je heel eerlijk bent, hoeveel vooronderzoek heb je gedaan naar optie X? Is het een aanname op basis van vooronderstellingen, een invulling van iets gelijkend dat je in het verleden wellicht een keer geprobeerd hebt of is het iets waar je werkelijk tijd, aandacht en energie in gestoken hebt?
En dan nog: is het ’t risico om het niet te doen werkelijk waard? Want we weten allemaal dat niets doen ook een keuze is en in nagenoeg alle gevallen leidt tot allesbehalve een verbetering van de situatie. Sure, niets doen leidt tot verandering, maar iets doen, en met name iets bewust doen, leidt vaker tot een gewenste verandering.
Het Probleem dat Afleiding Heet
Begrijp me niet verkeerd, dit artikel is er niet om je slecht te laten voelen over jezelf. Ik schrijf dit om je te laten weten dat wij allemaal tegen deze dilemma’s aanlopen. De discrepantie tussen wat we willen en wat we doen is misschien wel groter dan ooit, met dank aan de instant gratification en de talloze afleidingen die onder de noemer van short attention span te leggen zijn. Het probleem is niet dat we niet van het probleem af willen, maar dat het zich niet vaak genoeg als een probleem manifesteert.
Hoe vaak heb je immers last van het onbehagelijke gevoel dat de kloof vertolkt tussen wat je wilt en wat je hebt en doet? Niet altijd, toch? Misschien zelfs niet eens elke dag, maar zo af en toe, wanneer je met je neus op de feiten gedrukt wordt of getriggerd wordt door iets wat je ziet of hoort.
Zolang de afleiding rondom is, kunnen we het probleem negeren of kunnen we onze mind de schuld geven waarom we meer willen, maar minder doen. En dat terwijl we vaak genoeg weten wat we zouden kunnen doen om tot de realisatie van het verlangen te komen.
Immers, doelen stellen en behalen is niet moeilijk. Elke persoon dat een recept kan volgen of een handleiding kan lezen kan een doel stellen en behalen. Het stellen heeft in deze voornamelijk te maken met de formulering van dat wat je wilt, het behalen benadrukt de actie die nodig is om dat doel te verwezenlijken. Een gebrek aan intelligentie kun je het dus niet noemen. Een gebrek aan actie wel.
Waarom Je Niet Doet Wat Je Wilt
“Goed, waarom doe ik dan niet wat ik denk dat ik wil?”, hoor ik je nu denken. “Waarom kom ik dan niet in actie, mijnheer de psycholoog? Is het omdat ik te lui ben?”
Wel, de mens is van nature geneigd om lui te zijn, dus het feit dat je jezelf afvraagt of je al dan niet lui bent valt zeker te beargumenteren. Hier is mijn redenatie.
Mensen houden ervan om het rustig aan te doen. We proberen altijd de hoeveelheid tijd die nodig is om een bepaalde taak te doen, te verkorten. We zoeken altijd de makkelijkste manier om iets te doen. Onze hersens zijn op zo’n manier gestructureerd, dat we mentaal niet in staat zijn, om bewust een moeilijkere manier te kiezen om iets te doen, als het op een makkelijkere manier kan. Wanneer je dus de mogelijkheid hebt om het op een moeilijke of makkelijke manier te doen, dan zal je altijd de makkelijke manier kiezen. Want hoe eerder je de klus geklaard hebt, hoe sneller je kunt genieten van je ontspanning.
In die zin kun je zeggen dat we van nature lui zijn. Dit is niet per definitie goed of slecht, het is slechts dat wat we doen, als een resultaat van deze luiheid, dat goed of slecht is. Alle menselijke ontwikkelingen komt voort uit het verlangen om sneller en beter een taak gedaan te krijgen, zodat we meer tijd kunnen besteden aan ontspanning. Je zou dus kunnen zeggen dat luiheid een motivator is voor menselijke ontwikkeling.
“Ja, zo ken ik er nog wel zes”, hoor ik je nu misschien denken.” Wel, laten we ze dan alle zes langsgaan, zoals bij de vorige ook hebben gedaan.
De 7 Menselijke Karaktereigenschappen
“Ik ben optimistisch”
Wij mensen zijn van nature optimistisch over de toekomst. Ook al liggen we soms in een spagaat als een Olympische turnster die op het punt staat de gouden plak te winnen wanneer het aankomt op de kloof tussen wens en daadkracht – het zit in ons allen karakter dat we geloven dat de toekomst beter zal zijn. Zelfs wanneer we impulsieve voornemens maken, bijvoorbeeld tijdens de jaarwisseling om in de feeststemming te blijven, en stiekem weten dat er een Godswonder moet plaatsvinden om ons zover te krijgen het beoogde voornemen daadwerkelijk te laten behalen, dan nog houdt de hoop op een betere toekomst stand.
Je zou dus kunnen zeggen dat we optimistisch zijn over de toekomst. Dit si niet goed of slecht. Het is enkel een karaktereigenschap die ons allen is toebedeeld.
“Ben ik hebzuchtig?”
We proberen allemaal zoveel mogelijk te krijgen voor zo min mogelijke kosten. Dit kunnen financiële kosten zijn, maar je kunt ook denken aan materiële kosten, menselijke kosten of de tijd of energie die je ergens in moet stoppen, om het gewenste resultaat te krijgen. Als we de keus hebben om meer of minder te ontvangen, dan streven we naar de optie om meer te krijgen, waar mogelijk.
Als je de keus hebt om ergens voor €15,- per uur te werken of ergens anders hetzelfde werk voor €20,- per uur te doen, dan kiezen we het werk dat €20,- per uur betaalt. Economisch gezien zijn we hard-wired om te zoeken naar de grootst mogelijke output met de minst mogelijke input. Dat is niets meer dan rationeel en logisch menselijke gedrag.
Vanuit deze gedachte kun je zeggen dat we hebzuchtig zijn. Wederom, dit is niet goed of slecht, het is enkel de basale menselijke natuur. We zijn hebzuchtig, en we willen altijd het meeste voor het minste. We zijn nooit tevreden en we blijven doorgaan om almaar meer te verkrijgen. We zijn nooit echt volledig tevreden.
“Ben ik ambitieus?”
De derde eigenschap is dat we er altijd naar streven om de kwaliteit van ons leven te verbeteren. Al het menselijk handelen wordt aangedreven door het verlangen om omstandigheden te verbeteren. We zijn zelfs niet in staat om bewust onze eigen situatie te verslechteren. Zelfs iemand die zijn eigen leven wil nemen, is ervan overtuigd dat het ontnemen van zijn eigen leven een betere keus is, dan door te blijven leven in de huidige omstandigheden. We behalen wellicht niet altijd het gewenste resultaat, maar elke actie die we nemen is een poging om beter af te zijn, dan dat we zouden zijn zonder die actie.
Vanuit dit oogpunt kun je zeggen dat ieder persoon ambitieus is. We zijn wellicht ambitieus voor verschillende dingen en we hebben mogelijk meer of minder mogelijkheden om die ambities te realiseren, maar desalniettemin zijn we ambitieus.
“Ben ik egoïstisch?”
Eenieder denkt, voelt en ervaart geluk voor zichzelf. We handelen daarom voornamelijk vanuit onze eigen kaart van de wereld, om dat te doen wat we doen, en te krijgen wat we willen hebben. We zijn dus eigenlijk allemaal egoïstisch. Egoïsme is geen slechte eigenschap, zoals vaak wordt beweerd in onze cultuur, het is een eigenschap dat ons menselijk maakt. Zelfs handelingen voor een ander (altruïsme) heeft als fundament egoïsme, omdat het op dat moment ons een goed gevoel geeft, iets goeds te doen voor een ander. Egoïsme is essentieel om te overleven.
“Ben ik onwetend?”
Niemand op de hele wereld kan werkelijk alles weten over één onderwerp, en daarom handelen we vanuit de basis van incomplete informatie. In die zin zijn we allemaal onwetend. Ongeacht de hoeveelheid die we aan kennis tot ons nemen, moeten we nog steeds handelen uit een bepaalde mate van onzekerheid. Soms vanuit gedeeltelijke onwetendheid, soms vanuit totale onwetendheid.
“Ik ben toch zeker niet ijdel?!”
De laatste eigenschap. We hebben allemaal een ego. We hebben onszelf hoog in het vaandel staan, zoals vele studies uitwijzen. We vinden onszelf superieur tegenover anderen op vele verschillende manieren; intelligentie, persoonlijkheid, voorkomen, leiderschap, geld enzovoorts.
Een andere manier om dit samen te vatten, is door te zeggen dat we allemaal ijdel zijn. Wederom, dit is niet goed of fout, maar enkel een facet van de menselijke aard. De mode-industrie, de auto-industrie, woning-industrie, cosmetica-industrie; ze spreken ons allen aan op onze ijdelheid, en niet zozeer op een basisbehoefte.
We zijn dus lui, optimistisch, hebzuchtig, ambitieus, egoïstisch, onwetend en ijdel. Dit zijn allemaal karaktereigenschappen van de mens. En we weten dat toegeven aan de schaduwkant van deze menselijke eigenschappen, de reden is van zoveel ellende.
Ik vertel je dit omdat het van belang is, dat je weet waarom je doet wat je doet, of juist nalaat te doen, wat je moet doen. Het is niet dat het stellen en behalen van een doel moeilijk is – je hoeft er echt geen hogere wiskunde voor gestudeerd te hebben; het is vaak dat één of meerdere karaktereigenschappen je ervan weerhouden om je doel te behalen.
Korte Termijn vs. Lange Termijn
We weten nu waarom we niet doen wat we zouden moeten doen om onze dromen, doelen en verlangens te realiseren. Maar het kan toch niet alleen aan ons karakter liggen dat ons ervan weerhoudt om de kloof tussen waar we zijn en waar we willen zijn te verkleinen?
Er is inderdaad meer aan de hand. Naast de genoemde karaktereigenschappen hebben we dikwijls ook te maken met een korte-termijn-visie. Mensen zijn geneigd om eerder te gaan voor dat wat op korte termijn plezier geeft, dan de handelingen en acties te doen, die het plezier op de lange termijn geven. Korte-termijn-visie kan daarmee juist op de langere termijn voor meer pijn zorgen, vergeleken met de andere optie om juist de moeilijkere weg te kiezen, die veelal zorgt voor lange termijn plezier.
Het stellen van een doel is niet het lastige, maar het behalen ervan wel. Het idee om beter af te zijn, dan je nu bent, is vaak een korte-termijn-visie, en als blijkt dat er meer tijd, inzet en energie voor nodig is om het doel te behalen, dan haken we over het algemeen snel af en vertellen we onszelf dat het doel te moeilijk is om te behalen.
Het lijkt misschien te veel om allemaal in één keer tot je te nemen. Het zijn een hoop verklaringen die allen leiden tot de reden waarom we dikwijls tegen dezelfde obstakels blijven aanlopen. Obstakels die overigens wel degelijk overkomen kunnen worden.
Soms is het punt namelijk bereikt dat je zegt “Nu is het genoeg! Tot hier en niet verder.” De spreekwoordelijke druppel. Ook al kan de lijdensweg lang zijn, er is licht aan het einde van de tunnel. Niet het licht dat je doet geloven dat het mogelijk is voor je, maar het licht dat je doet realiseren dat je lang genoeg in het donker hebt gezeten en het tijd is om orde op zaken te stellen.
De Onthulling
De waarheid is dat het bereiken van dit punt niet uit de lucht komt vallen. Het is een beslissing over wie je bent of vanaf nu besluit te zijn. Je identiteit bepaalt wat je wel en niet doet, omdat je specifieke acties koppelt aan de overtuigingen en waarden over wie je denkt, voelt en gelooft dat je bent..
Wanneer je identiteit in alle omstandigheden niet helder en duidelijk voor jezelf is, begin je je af te vragen wie je dan eigenlijk wel of niet bent. Het gevolg is, dat je steeds meer in twijfel trekt. Twijfel dat leidt tot onzekerheid, en we weten allemaal dat onzekerheid niet aanzet tot actie, maar juist tot inactief gedrag (denk aan het spreekwoord "Bij twijfel niet doen"). Identiteit is dus de sterkste kracht ter wereld. Ik definieer identiteit als de behoefte om consistent te zijn in de overtuiging over wie je bent. Daarmee is je identiteit ofwel je gevangenis, ofwel je hemel.
Overtuigingen, gedrag en zelfs lifestyle - allen zijn ze gebaseerd op identiteit.
Doe Het Anders
In mijn praktijk stel ik cliënten soms de vraag “Hoe zou het zijn als je dit probleem, dat wil zeggen, dat wat je tegenhoudt je doel of de verandering te bewerkstelligen, niet meer zou hebben? Wat zou je (anders) doen? Hoe zou je je daardoor voelen?
Ik weet het – het is een mooie gedachte die je kan doen wegdromen bij wat ooit mogelijk zou kunnen zijn als je de ijdele moed en daadkracht had om het probleem bij de kern aan te pakken en in plaats van symptoombestrijding of afleiding juist de kern aan te pakken. Je overtuigingen, je beweegredenen, je gedrag of je lifestyle.
Niemand heeft ooit gezegd dat het makkelijk was om specifieke wensen te vervullen. Niemand heeft ook gezegd dat we bij de eerste de beste tegenslag mar moeten opgeven of onszelf moeten aanpraten dat het niet is weggelegd voor ons simpele zielen. Niemand had gelijk.
We zijn tot meer in staat en de wereld ligt voor ons vol met kansen en mogelijkheden. Maar daarvoor is meer dan alleen wishful thinking of de intentie om het te willen nodig. Het vraagt van je dat je jezelf beter leert kennen, dat je de identiteit creëert die je wilt hebben, zodat je kanten van jezelf ontdekt die je nog niet eerder hebt gezien of ervaren. Schaduwkanten, die je kunt erkennen en veranderen, en krachtkanten die je kunt versterken en inzetten om dat wat je nog meer wilt te manifesteren.
En het mooie is, je hoeft het niet allemaal alleen te doen. Ook al praten velen zichzelf aan dat je sterk moet zijn en het allemaal zelf moet doen om gelukkig en succesvol te worden, de waarheid is dat we allemaal hier zijn gekomen door middel van samenwerking. Coöperatie in plaats van competitie.
Laat dat een gedachte zijn die je de volgende keer mag helpen wanneer je bedenkt voor iets moois en waanzinnigs te gaan en al dan niet tegen delen van jezelf aanloopt die je ervan trachten te weerhouden daar te komen. Er is altijd wel iemand die je een reikende hand kan bieden om je daarin te helpen.
Zet Je Kennis Om In Actie
Dus, wat ga jij nu doen? Je hebt dit hele stuk gelezen, bent zo’n zestien minuten verder. Laat je het achter je en ga je verder met je routines? Laat je het op je inwerken door er verder over na te denken? Of durf je een nieuwe weg in te slaan? Dit is mijn suggestie:
Schrijf eens voor jezelf op wat het is dat je al geruime tijd wilt, maar dat je al meer dan eens niet hebt weten te verwezenlijken. Schrijf op waarom het niet gelukt is en vind zoveel mogelijk antwoorden. De kans is groot dat je te maken hebt met een of meerdere overtuigingen. Google hoe je overtuigingen verandert, of lees dit eBook. Betreft het een overtuiging die je al eerder hebt aangepakt, maar hardnekkig lijkt te zijn, of is de oorzaak voor het niet behalen van je doel iets anders? Overweeg dan coaching sessie, of vraag iemand je te helpen bij het behalen van je doel. Wat het ook is, kom in actie. Zolang je in de richting van de realisatie van je doel beweegt ervaar je ook meer drive en energie om door te gaan.
Hanteer een persoonlijke visie die die drive blijft geven en die je motiveert om korte metten te maken met dingen die je belemmeren je te laten ervaren en genieten van alles dat je bent en kunt zijn. Wees de winnaar voor jezelf.
Op jouw succes,
Robert
Heb je vragen, opmerkingen of wil je reageren op de vraag "Wie ben ik?" - laat dan hieronder jouw reactie achter en ik kom er zeker bij je op terug.