De 3 Filters Die Je Realiteit Bepalen

  Een tijdje geleden was ik voor een zakelijk gesprek bij een decaan. Tijdens het gesprek, dat onder meer ging over het coachen en trainen van studenten, kwam mijn boek ter sprake. Met trots haalde ik een exemplaar uit mijn tas en schoof deze onder zijn neus, wachtend op zijn reactie. ‘Is dit een religieus boek?’ vroeg hij met verbaasde en enigszins ontstelde stem, ‘Lees de omslagtekst eerst maar eens’, antwoordde ik hem, glimlachend vanwege zijn opmerking. Stilte. Terwijl zijn ogen de tekst van de achterflap scanden, riep hij ‘Ooh… Santiago de Compostella’, alsof de herkenning van het kruis op de omslagfoto nu de betekenis kreeg van die van een in de context geplaatste religieuze wandeltocht. ‘Hou het boek maar. En laat me na de zomer maar weten wat je van het verhaal vond.’   In het Engels wordt wel eens gezegd ‘Don’t judge a book by its cover. Deze metafoor geldt vaak voor de (voor)oordelen die mensen over andere mensen hebben. Iets binnen hen triggert ze bij het zien van een nog onbekend persoon, waarbij vrijwel direct verschillende hokjes erbij worden gehaald om te zien of de persoon in kwestie daarin past.

Perceptie is projectie

Hoe graag ik ook het tegendeel zou willen zien – met een open en nieuwsgierige fascinatie de ontdekking van de ander aangaan, begrijp ik dat we allemaal onze eigen perceptie projecteren op de wereld buiten ons. Young was hier een groot fan van en zei ooit eens: Je kunt niets buiten jezelf zien wat jij zelf niet bent. James Gleick schreef in zijn boek Chaos dat het menselijk zenuwstelstel erop gebouwd is om orde te scheppen in de chaos om ons heen. Om dat te doen maken we gebruik van modellen. Nee, niet de modepopjes die over de catwalk lopen en hun tengere lijfjes bedekken in kleding die de trend moet worden van het volgende seizoen. Nee, model als in: een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid. Dat wat we om ons heen zien is in zo’n grote getale aanwezig, dat onze hersenen en ogen het niet aankunnen om alles te zien. Met gemiddeld 2 tot zelfs 4 miljard bits aan informatie per seconde heeft ons brein een soort veiligheidsmechanisme ingebouwd. Dat veiligheidsmechanisme heet de Kaart van de Wereld, en kort gezegd betekent het dat we door middel van drie processen de wereld om ons heen vormen zoals we hem willen zien of geloven te zien.

Deletion

Eén proces is die van deletion, ofwel weglating. Dit proces houdt in dat je dingen niet ziet die er wel zijn. Je kan onmogelijk al die miljoenen bits aan informatie tegelijkertijd zien, dus je brein focust zich automatisch op datgene wat op dat moment het belangrijkste voor je is. Het is net zoiets als het internet, een rijke bron van informatie waar je feitelijk bijna alles kunt vinden wat je zou willen. Wanneer je het woord ‘armoede’ of ‘rijkdom’ zou intikken in een zoekmachine, dan laat je alles wat niet met dit onderwerp te maken heeft achterwege. Die informatie die niet relevant is laat je dus weg, omdat je je enkel focust op de informatie die je zoekt. Het menselijk zenuwstelsel werkt op dezelfde manier. En daarom is het voor twee mensen ook mogelijk in exact dezelfde wereld te leven en toch twee verschillende ervaringen te hebben, of die ervaringen nu gaan om rijkdom of armoede, gezondheid of vitaliteit of zelfs goede relaties of belabberde relaties.

Distortion

Distortion betekent vervorming. En het proces van vervorming is het verkeerd representeren op basis van je eigen vooroordelen. Een voorbeeld: Stel je voor, je rijdt op een kronkelig weggetje in een natuurrijk gebied in Zuid-Frankrijk. Het is mooi weer en je geniet volop van het ritje. Plots zie je verderop op de weg een slang en in een reflex wijk je uit voor het diertje, waardoor je bijna van de weg af raakt en in de berm beland. Zodra je de auto tot stilstand hebt gebracht ben je toch wel benieuwd of je de slang nu wel of juist niet hebt overreden. Bij het aanlopen merk je echter dat het geen slang was die op de weg lag, maar een stok. In een automatisme zag je de stok aan voor een slang. Bedenk wel dat onze reacties gebaseerd zijn op de vervorming van dit proces, ook al blijkt het achteraf mogelijk dus iets anders te zijn (een stok in plaats van een slang). Hoewel deze processen ons kunnen belemmeren, kunnen ze ook erg nuttig zijn voor ons. Als we niet in staat zouden zijn om dingen te deleten, dan zouden we ons de hele dag bezighouden met zaken die niet belangrijk zijn, wat weer zou resulteren in een overload van je zintuigen. En als je niet in staat zou zijn om dingen te vervormen, dan zou je bijvoorbeeld je vrienden niet meer herkennen als zij hun kapsel of kledingstijl zouden veranderen.

Generalization

Generalization of generaliseren houdt in dat we de wereld die we door onze ogen ervaren samenvatten in een beknoptere, interne representatie. Simpeler gezegd: we maken van de externe wereld een intern model waarbij één voorbeeld meerdere keren een betekenis krijgt. Al die miljoenen bits aan informatie die elke seconde op ons afgevuurd worden zijn zo groot bij elkaar, dat we het proces van generalisatie gebruiken om de wereld soepeler te laten verlopen. Om die reden kunnen we ook het concept van bijvoorbeeld een stoel generaliseren. Als we dat niet zouden kunnen, dan zouden we elke keer dat we een nieuw soort stoel zouden zien opnieuw het concept van een stoel moeten leren. Soms kan generalisatie ook een barrière zijn voor ons succes, bijvoorbeeld als je op jonge leeftijd in een schommelstoel gaat zitten en je valt eruit. Als dit je eerste ervaring met een stoel was, dan zou het kunnen zijn dat je vanaf dat moment een stoel associeert met pijn. Hoewel ik niet graag een interpretatie loslaat op een observatie, bedenk ik dat de decaan met wie ik een afspraak had het proces van generalisatie toepaste bij het zien van de omslag van mijn boek. De associatie van religie bij het zien van een kruis deed hem in een fractie van een seconde afvragen of mijn boek in de context van het Christendom was geschreven. In combinatie met de titel zou het inderdaad het vermoeden kunnen scheppen dat dit ook zo is, en het is nieuwsgierigheid die ervoor kan zorgen dat je niet misinterpreteerd. NLP wordt soms wel gedefinieerd als een attitude (een soort houding). Richard Bandler, één van de co-creators van NLP, omschrijft het zelf als een attitude gecombineerd met methodieken die een spoor van technieken achterlaat. Die attitude is er één van nieuwsgierigheid. Want met een flinke dosis nieuwsgierigheid kun je er immers achter komen hoe iemand tot zijn of haar magische resultaat is gekomen. En met de juiste technieken kun je dat resultaat herhalen. Daarmee wordt succes in één keer niet iets wat voor de ander is weggelegd, maar voor iedereen beschikbaar, zodra je weet welke technieken je moet gebruiken om dat succes binnen te halen. Of het nu gaat om de triggers die de omslag van een boek teweeg brengen of de vooroordelen die sommigen hebben op de status van miljonairs, in mijn optiek is nieuwsgierigheid dé methode om erachter te komen wat iemand beweegt tot het nemen van een bepaalde actie. Don’t just judge a book by its cover. Read the content, too. Op jouw succes! Robert