De Potentiële Ik

De in 1985 verschenen film The Breakfast Club vertelt het verhaal over vijf jongeren die allen een vrije zaterdag moeten nablijven op school. Allemaal hebben ze een verschillende reden om hun straf uit te zitten en in geen enkel aspect lijkt één persoon op de andere: er is een sportman, lid van het worstelteam, een nerd die lid is van een natuurkundeclub, een outcast die er in de ogen van anderen met de pet naar gooit en zich gedraagt als een anarchist, een prom queen die voornamelijk bekommerd is om haar looks en uit een welgestelde familie komt. En er is een meisje dat geen contact heeft met haar ouders en op school niemand in haar vriendenkring toelaat. Ieders wereld is totaal verschillend met die van de ander. Althans, zo lijkt het. De werkelijke essentie van de film berust op het inzicht dat een ieder van deze mensen zich gedraagt volgens de perceptie die anderen over hen hebben. En daarmee kom ik gelijk tot de kern van dit artikel. Hoe hard we ook bezig zijn, vaak worden we onbewust geleidt in ons gedrag door de manier waarop anderen ons zien. Kijk eens naar je beroep of je studie. Is dat niet het eerste wat je antwoordt als iemand je vraagt wat je zoal doet? ‘Ik ben bakker’, ‘ik ben trainer’, ‘ik studeer rechten’, ‘ik ben moeder van twee kinderen.’ De manier waarop we onszelf presenteren is grotendeels bepalend in de wijze waarop anderen ons zullen zien: als ik zeg dat ik een circusartiest ben tijdens onze eerste ontmoeting, dan zul je hoogstwaarschijnlijk datzelfde etiket gebruiken als je me een volgende keer tegen het lijf loopt of over me praat. En daarmee is de vicieuze cirkel geboren. Je presenteert jezelf vanuit een momentopname (wat je op dat oment bezighoudt) en vervolgens wordt er door de mensen die je ontmoet een label op je geplakt die de tand des tijd kan overleven. ‘…Jij was toch die jongen die in het circus werkte?’ De keuze om jezelf te zien in de wijze waarop je jezelf wilt zien is altijd aanwezig. Alleen zien we die keuze vaak niet direct voor ogen. En ook als we hem wel zouden zien, dan nog kan het een lastige keuze zijn om te bepalen wie je wilt zijn. Want zo gauw je de vrijheid proeft van het kiezen wie je wilt zijn, zul je ook realiseren dat ongeacht het antwoord dat je vindt, er een beperking komt aan die vrijheid. En hier komt de quantum physics om de hoek kijken! In de afgelopen jaren werd het double slit experiment veelvuldig uitgevoerd. Tijdens dit double slit experiment werd gekeken of een partikel (een heel klein deeltje materie) door gleuf A of B ging als deze werd afgevuurd. En wat bleek? Bij nalating van observatie ontstond een patroon op de wand achter de slit.

Bij observatie echter – om te zien door welke van de twee gleuven het partikel ging, kwamen wetenschappers erachter dat het deeltje door de ene ging, maar ook door de andere. Door geen van beide, en door allebei. Hoe kon dit? Het antwoord ligt niet in het partikel. Ook niet in de slit. Wat dan wel? De observator. De manier waarop je naar de wereld kijkt is bepalend voor de ervaring die je ervan beleeft. Dat werkt ook voor observaties van anderen die jou in hun wereld zien. Zij creëren een model van jou (een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid) die ze vervolgens herhaaldelijk kunnen gebruiken bij vervolgontmoetingen met jou. Hoe vaker ze jou in dezelfde setting zien, hoe sterker de representatie van jou in hun model of kaart van de wereld. Zo werken modellen die betrekking hebben op jou, maar ook op de wereld. ‘Ja, damn!’, zul je wellicht denken. ‘Heb ik dan geen enkele invloed op de wijze waarop ik wordt gezien?!’ Gelukkig wel. Op elk moment van de dag kun je bepalen wie je werkelijk wilt zijn, of misschien beter gezegd, wie je nog meer wilt zijn. Zoals in The Breakfast Club ook duidelijk wordt, een ieder van de vijf nablijvers heeft meer overeenkomsten met de andere nablijvers dan ze in eerste instantie denken. De outcast is ook de nerd, en de sportman is ook het gesloten meisje. Zo ben jij ook meer dan alleen het etiket wat anderen op je plakken, of wat je op jezelf plakt. Maar hoe verander je de perceptie van anderen om ervoor te zorgen dat zij je niet enkel als ‘circusartiest’ zien? Wel, ik moet je eerlijk bekennen dat ik niet weet hoe je dat doet. Ik vraag me zelfs af of dat mogelijk is. De keuzevrijheid van anderen om jou in een bepaald kader of perspectief te zien ligt denk ik niet aan jou, maar aan hen. Wat je wel kunt doen is de manier waarop je jezelf ziet aanpassen. Jouw zienswijze over jezelf is als een sneeuwvlokje dat een sneeuwbaleffect kan bewerkstelligen. Het is de kern van verandering. Verander je eigen gedrag, dan verander je daarmee de manier waarop anderen je zien. Tijdens één van mijn eerste trainingen vertelde mijn coach me dat ieder deel van een systeem elkaar beïnvloed. Verander je één deel van dat systeem, dan verander je uiteindelijk het hele systeem. Wat hij daarmee bedoelde is dat wanneer je met jezelf aan de slag gaat – bijvoorbeeld door je gedrag of je beperkende overtuigingen aan te passen, je langzaam maar zeker ook je contact met de buitenwereld (familie, vrienden, kennissen) zult veranderen. Jarenlang werd ik gezien als iemand die nooit ‘nee’ zei. Die overal in meeging, makkelijk over zijn grenzen ging en anderen – soms ten koste van mezelf – wilde pleasen. Ik merkte dat me dit op lange termijn zo ontzettend veel kostte, dat ik er ongelukkig van werd. In plaats van de schuld bij de anderen te leggen (‘Zij moeten niet meer over mijn grenzen heen gaan’) en mezelf als slachtoffer van de perceptie van anderen op te stellen, ontdekte ik dat die verantwoordelijkheid, én kracht, bij mijzelf lag. We zijn nu een aantal jaren verder, en ik heb mijn backbone flink versterkt. Hij is nog niet op de sterkte al waar ik het graag zou willen, maar sterker ben ik in ieder geval. En daarmee is de zienswijze die anderen op mij hadden ook verandert. Zo zijn er tal van gebieden waar ik nog genoeg inspanning aan kan besteden om mezelf in te laten groeien. Om de persoon te worden die ik werkelijk wil zijn. En dat begint met het loslaten van de labels waarvan ik denk dat ik ze nodig heb om te overleven. Een bekender woord hiervoor is imago. Wanneer je je imago durft los te laten, zul je jouw werkelijk ‘ik’ ontdekken. En van daaruit bepaal je welke aanpassingen je zou willen maken om de persoon te zijn die je werkelijk wilt zijn. Net als in quantum physics ligt er een oceaan van mogelijkheden voor je, die je de keuze geeft om je leven zo in te delen, dat het voldoet aan de eisen die je er zelf aan stelt.

Mahatma Ghandi zei ooit eens:

“Your beliefs become your thoughts. Your thoughts become your words. Your words become your actions. Your actions become your habits. Your habits become your values. Your values become your destiny.”

En daarmee onderbouwt hij de vrijheid en de mogelijkheid van verandering.   Op ons succes, Robert