Wees Creatief

Hoe word je creatiever? Freud ontkende dat psychoanalyse ook maar enigszins licht kon schijnen op de mysteries van creativiteit. Uit statistieken blijkt zelfs dat de meeste research over creativiteit gedaan is in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw, met een dramatische daling in latere jaren. Ik denk dat dit komt omdat wetenschappers begonnen te beseffen dat ze de grenzen hiervan wel zo’n beetje bereikt hadden. Hoe moet je creatief zijn? Omdat wetenschap niet veel duidelijkheid kan geven over creativiteit, zullen we het maar elders moeten zoeken. Helaas is het zinloos te zeggen hoe je kindertijd geweest had moeten zijn; dat station zijn we immers al gepasseerd.  Toch is er één negatieve in deze die ik graag wil uitlichten. En de reden waarom ik een negatief voorbeeld neem, is omdat het makkelijker is om te zeggen wat creativiteit niet is. Creativiteit is geen talent; het is een manier van handelen. Creativiteit is namelijk niet een vaardigheid die je wel of niet hebt. Het is ook volkomen ongerelateerd aan je IQ (ervan uitgaande dat je wel boven een bepaald minimum niveau zit natuurlijk). In een wetenschappelijk onderzoek, dat later door verschillende anderen is herhaald, bleek dat schrijvers, architecten en engineers als meest creatief werden gezien door anderen, terwijl ze in geen enkel opzicht een lager IQ hadden dan hun collega’s. De vraag is dus: op welke manier waren zij anders dan? McKinnon (de onderzoeker die dit project opzette) liet zien dat de meest creatieve simpelweg zichzelf met een bepaald gemak in een bepaalde stemming konden krijgen – een manier van handelen dat ertoe leidde dat hun natuurlijke creativiteit kon functioneren. McKinnon omschreef dit specifieke gemak als ‘de vaardigheid om te spelen’. Hiermee komen we toch weer terug bij de kindertijd. Net als kinderen waren de meest creatieve in staat om met ideeën te spelen. Niet zozeer voor een onmiddellijke praktisch doel, maar enkel voor hun plezier. Open en gesloten Of het nu gaat om families of organisaties, uit psychologisch onderzoek blijkt dat we feitelijk op twee manieren werken: open en gesloten. Om in een creatieve mindset te komen is het noodzakelijk om in een open modus te zijn. Zit je in een gesloten modus, dan is het absoluut niet mogelijk om je creativiteit aan te boren. We besteden het meeste van onze dagelijkse tijd in de gesloten modus door. Wanneer we bijvoorbeeld aan het werk zijn. Het gevoel dat er veel gedaan moet worden en dat er doorgewerkt moet worden om het allemaal af te krijgen laat zien dat we in een actieve en mogelijk zelfs lichtelijk angstige modus zitten (hoewel datzelfde angstige gevoel spannend en aangenaam kan aanvoelen). In deze modus zijn we meestal ietwat ongeduldig (al was het maar met jezelf), waarbij er (een beetje) spanning aanwezig is, en nagenoeg geen humor. Het is een modus waarin we erg doelgericht zijn en waarin we erg gestrest kunnen raken en zelfs (lichtelijk) gek kunnen worden. Maar niet creatief. In contrast met de hiervan zijn we in de open modus relaxed, verruimend, en minder doelgericht, waardoor we meer overdenkend zijn, meer geneigd zijn tot humor (dat altijd voor een breder perspectief zorgt) en logischerwijs ook speelser zijn. Het is een modus waarin nieuwsgierigheid voor zijn eigen bestwil kan werken. Dat komt omdat we niet onder druk staan om iets snel gedaan te krijgen. We kunnen spelen, en dat is iets waardoor onze natuurlijke creativiteit naar boven kan komen. We moeten dus in de open modus zijn om over een probleem na te denken. Maar als we eenmaal een oplossing gevonden hebben, dan is het essentieel dat we switchen naar de gesloten modus om de oplossing uit te werken. Want wanner we eenmaal een beslissing hebben genomen, dan zijn we het meest efficiënt als we er vastberaden en niet afgeleid door twijfel over de juistheid ervan mee door gaan. Zo is humor in de open modus een natuurlijke manier van handelen, terwijl het in de gesloten modus een luxe is. Het is dus handig om in de gesloten modus gefocust te blijven op het uitwerken van de oplossing. En zodra je een taak hebt volbracht is het natuurlijk een heel goed idee om weer terug te gaan naar de open modus om de feedback van je acties door te nemen, zodat je kunt besluiten of de genomen koers je leidt naar je doel en je succes, of dat je moet overwegen om al dan niet door te gaan met de vervolgstap van je plan. In dit laatste geval kun je doorgaan wanneer je een alternatief hebt gevonden om de fouten die ontstaan zijn op te lossen. Vervolgens gaan we weer terug naar de gesloten modus om de volgende stap uit te voeren. Dit proces herhaal je tot je bij je gewenste resultaat uitkomt. Kort gezegd: om het meest efficiënt te zijn, moeten we in staat zijn om heen en weer te switchen van de open modus naar de gesloten modus en vice versa. Lees op de volgende pagina de 5 voorwaarden voor Creativiteit Helaas is dit eerder mooie theorie dan de werkelijkheid. We raken te vaak vast in de gesloten modus. Onder de druk die voor zovelen van ons maar al te bekend zijn, zitten we vaak vast in een soort tunnelvisie op momenten waarop we eigenlijk  een stap terug zouden moeten nemen om het grote plaatje te kunnen zien. 5 Voorwaarden voor creativiteit Er zijn bepaalde voorwaarden die het waarschijnlijker maken om in de open modus te komen waardoor iets creatiefs naar boven kan komen. 1. Ruimte Zoals ik eerder schreef, je kunt niet speels zijn als je onder druk staat en in de gesloten modus zit. Daarom is het belangrijk dat je ruimte creëert voor jezelf, zodat je niet afgeleid wordt van deze aspecten. Dat betekent dat je jezelf afsluit van de buitenwereld en waarin je niet gestoord kunt worden. 2. Tijd Helaas is ruimte alleen niet genoeg. Je doet er goed aan om voor een specifieke hoeveelheid aan tijd in die ruimte te zitten. Zo doe je er goed aan om met jezelf af te spreken dat je jezelf bijvoorbeeld 1,5 of 2 uur de tijd geeft om in die ruimte te zitten. Zorg er ook voor dat je je aan die afgesproken tijd houdt om daarna weer terug te keren in de ‘gewone wereld’. De Nederlandse geschiedschrijver Johan Huizinga schreef ooit dat “spelen zich onderscheid van het dagelijks leven door zowel locatie en duur. Dit is zijn voornaamste karakteristiek, de afzondering, de begrenzing, Speelsheid begint en op een bepaald moment is het voorbij. Het is anders geen speelsheid.” Met deze eerste twee voorwaarden zetten we dus de grenzen van tijd en ruimte. Op deze manier kan creativiteit ontstaan. Oké, je hebt je deur gesloten, je telefoon weggelegd en op stil gezet. Je ademt een paar keer diep in, en als je net als ik bent en je hebt zo’n anderhalve minuut nagedacht over het omzetten van een bepaald probleem naar een kans, dan schiet er opeens de gedachte in je naar boven dat je Fred nog moet bellen. ‘…En oja, ik moet niet vergeten dat ik sinaasappels op mijn boodschappenlijstje moet toevoegen. En als ik dan toch in de buurt ben, dan wip ik even langs Mirjam om haar te vragen of onze lunchafspraak te verzetten, want ik heb nog een rapport af te maken en dat ga ik anders niet redden. En ik moet ook nog mijn planten water geven en deze potloden moet ik nog slijpen, Ik heb dus te veel te doen, dus ik begin vast met het sorteren van mijn paperclips en pleeg 27 telefoontjes en dan doe ik dat denkwerk morgen wel wanneer ik er de tijd voor heb…’ Want, zoals we allemaal weten, het is makkelijker om triviale dingen te doen die dringend zijn, dan belangrijke dingen te doen die niet dringend zijn. En tegelijkertijd is het makkelijker om kleine dingetjes te doen waarvan we weten dat we ze kunnen, dan om grote zaken aan te pakken waarvan we niet zeker weten of we ze wel aankunnen. Hoewel het dus van belang is om in stilte je creativiteit aan te boren, zal je mind al vrij snel omschakelen naar andere zaken. De kunst is om je brein daarin niet serieus te nemen en het gerace van je mind te tolereren (met enige angst die dat met zich meebrengt) zodat je mind na enge tijd je mind weer tot rust komt. Omdat het wat tijd kost om je mind tot rust te laten komen, heeft het absoluut geen zin om een tijd-ruimte oase te creëren die maar een half uur duurt. Want juist op het moment dat je mind rustiger wordt en je in de open modus komt, dan moet je alweer stoppen. En geloof me, dat is ontzettend frustrerend. Daarom is het goed om zo’n anderhalf tot twee uur de tijd te geven, zodat je ongeveer een uur tot anderhalf uur overhoudt om werkelijk creatief te zijn. De valkuil helaas, is om te veel tijd opzij te zetten, zoals een hele ochtend. Mijn ervaring is dat ik na ongeveer anderhalf uur toe ben aan een pauze. Daarom is het verstandiger om nu anderhalf uur in te bouwen, en vervolgens anderhalf uur volgende week donderdag en daarna nog eens anderhalf uur die zaterdag erop, dan om vier en een half uur nu achter elkaar te nemen. En er is nog een reden en dat is factor nummer 3: tijd. 3. Tijd Hoewel factor 2 ook tijd heet is dit toch iets anders. In factor 2 hadden we het over het creëren van je oase. Factor 3 gaat over hoe je je oase gebruikt, dus waarom je nog steeds tijd nodig hebt. Het is verleidelijk om een probleem om te zetten in een kans op het moment dat je een oplossing lijkt te hebben gevonden. Maar op het moment dat je bereid bent om iets langer vast te houden aan het probleem, kom je bijna altijd tot een betere oplossing dan de meest voor de hand liggende. We zijn zo vaak geneigd om de makkelijke oplossing te pakken en door te gaan met onze (dagelijkse) bezigheden. Maar het is juist je vastberadenheid om de beste oplossing voor je probleem te vinden, dat ertoe leidt dat je het beste succes behaalt. Dit is ook precies wat McKinnon in zijn onderzoek ontdekte. De meeste creatieve professionals speelden langer met het probleem voordat ze het probeerden op te lossen, omdat ze bereid waren die lichte oncomfortabelheid te tolereren die we allemaal ervaren wanneer we nog niet een probleem hebben opgelost. Totdat we en probleem hebben opgelost voelen we van binnen een lichte irritatie of onzekerheid dat je gewoon ongemakkelijk doet voelen. En natuurlijk willen we daar van af. En om daar van af te komen, nemen we een beslissing; niet zozeer omdat we er zeker van zijn dat het de beste beslissing is, maar omdat het nemen van de beslissing ons een goed gevoel geeft. De meeste creatieve mensen hebben geleerd om die ongemakkelijkheid een stuk langer te tolereren. En juist omdat ze bereid zijn om meer tijd te investeren in het overdenken, zijn ze creatiever. Nu heb ik het niet over beslissingen die direct genomen moeten worden. Stel jezelf dus de vraag: ‘Wanneer moet deze beslissing genomen worden?’. En nadat je deze vraag hebt beantwoord, dan stel je hem uit tot dat moment, zodat je jezelf de maximale hoeveelheid peins-tijd kunt geven.  En mocht iemand je tijdens je gepeins beschuldigen van besluiteloosheid, dan kun je altijd zeggen dat je niet hoeft te beslissen tot moment X en dat je daarom ook niet uit die ongemakkelijkheid hoeft te vluchten door een snelle beslissing te nemen voor die tijd, want dat is te makkelijk. Geef je mind dus zo lang mogelijk de tijd om met iets origineels te komen om het probleem de baas te zijn. 4. Vertrouwen Wanneer je in je tijd-ruimte oase zit om in de open modus te komen, dan zal niets je meer afremmen dan de angst om een fout te maken. Ik denk daarom dat de essentie van speelsheid het openstaan voor wat dan ook is dat zou kunnen gebeuren. Wat er ook gebeurt is prima. Je kunt daarom ook niet speels zijn als je bang bent dat een bepaalde keuze verkeerd zou kunnen zijn. Je bent ofwel vrij om te spelen, of niet. Je moet dus bereid zijn om het risico te lopen dat je gekke, onlogische en verkeerde dingen zegt en te realiseren dat op het moment dat je creatief bezig bent, niets verkeer is. Fouten bestaan niet en elk wissewasje kan leiden tot je doorbraak. 5. Humor Naar mijn mening is humor de snelste tool om je van de gesloten modus naar de open modus te krijgen. We weten allemaal dat lachen voor ontspanning zorgt en dat humor on speels maakt. Toch, hoe vaak zijn er belangrijke discussies gevoerd waar werkelijk creatieve en originele ideeën heel erg nodig waren om belangrijke problemen op te lossen, maar waar humor taboe was, omdat het besproken onderwerp zo serieus was. Ik denk dat deze overtuiging gebaseerd is op het misverstand tussen serieus en plechtig. Of je nu praat met anderen over het verbeteren van het schoolsysteem, je huwelijk of de betekenis van het leven, door humor erbij te betrekken maak je het onderwerp er niet minder serieus om. Plechtigheid daarentegen, wel eerlijk gezegd weet ik niet goed waar het goed voor is. Natuurlijk een huwelijk of een begrafenis kan (of zou) heel plechtig (moeten) zijn. Maar ook daar past humor heel er goed bij; het bevrijdt en lucht op en het maakt de dienst inspirerend en cathartisch. Plechtigheid dient hoogdravendheid, en degenen die zichzelf belangrijk maken weten altijd (op enig bewustzijnsniveau) dat hun egotisme zal worden doorboord door humor, en daarom zien ze het als een bedreiging en doen daarom alsof hun tekortkoming ervoor zorgt dat hun zienswijzen belangrijker zijn, terwijl zij zich daardoor alleen maar belangrijker voelen. Humor is een essentieel onderdeel van spontaniteit en speelsheid en de creativiteit die we nodig hebben om problemen op te lossen, hoe serieus ze dan ook mogen zijn. Wanneer je dus een oase opzet van tijd en ruimte, lach dan zoveel je wilt Je weet nu wat de 5 voorwaarden zijn om in de creatieve modus te komen. Het enige wat ik nog toe te voegen heb is dat je je mind toelaat om voorzichtig rondom het onderwerp te laten drijven. Net als meditatie breng je je mind terug. Want wanneer je je mind op een vriendelijke doch vastberaden wijze laat rusten tegen het onderwerp, dan zal je vroeger of later een beloning krijgen van je onderbewuste. Misschien terwijl je onder de douche staat, of tijdens het ontbijt de volgende ochtend, maar ogenschijnlijk uit het niets komt een idee in je op, als je eerst de tijd om te peinzen erin hebt gestoken. Spelen met anderen Terwijl ik dit schrijf bedenk ik me nog iets: het is makkelijker om creatief te zijn als je anderen hebt om mee te spelen. Je komt tot origineler en betere inzichten en oplossingen als je met één of meer personen pingpongt over een bepaald onderwerp, dan wanneer je dat alleen zou doen. Tegelijkertijd moet ik wel zeggen dat hierin een gevaar schuilt, en dat is dat als er één persoon aanwezig is die je je defensief doet voelen, dan verlies je het vertrouwen om te spelen en dan is het bye-bye met de creativiteit. Zorg er dus voor dat je degenen met wie je speelt aardig vindt en vertrouwt. Zeg ook nooit iets wat hen platwalst. Woorden als ‘nee’, ‘fout’, ‘ik vindt dat maar niks’ zorgen juist voor het tegenovergestelde van vrije creativiteit. Blijf dus altijd positief en bouw door op wat er gezegd wordt: ‘zou het zelfs beter zijn als…’ of ‘Ik begrijp dat niet helemaal. Kun je dat nog eens uitleggen?’ Probeer een zo vrij mogelijke atmosfeer te creëren. Een goed voorbeeld kunnen we nemen aan de Japanse bedrijven. Ik denk dat hun succes ten grondslag ligt aan de wetenschap hoe ze op instinctieve wijze groepscreativiteit kunnen inzetten. Wij Westerse mensen zijn vaak verbaast over de ongestructureerdheid van Japanse meetings. Maar misschien is het juist het ontbreken van die structuur en de afwezigheid van tijdsdruk dat ze bevrijd om zo creatief de problemen op te lossen, en hoe slim het van de Japanners is om die ongestructureerdheid te plannen (bijvoorbeeld door de jongsten als eerste aan het woord te laten, zodat ze vrijuit kunnen spreken zonder dat ze iets wat al eerder is gezegd door iemand belangrijker dan hen tegen te spreken). Het laatste wat ik over creativiteit kan zeggen is dat het net zoals humor is. In een grap komt de lach op een moment wanneer je twee verschillende dingen met elkaar verbindt op een nieuwe manier. Een voorbeeld. Een vrouw doet onderzoek naar het seksueel gedrag bij luchtvaartmaatschappijen. De vrouw enquêteert een piloot en vraagt wanneer hij voor het laatst seks heeft gehad, waarop de piloot antwoord met 1958. Nu kent ze de reputatie van luchtvaartpiloten best goed en vraagt daarom enigszins verbaast door. ‘Wel’, zegt de piloot, ‘het is nu pas 21:10.’ Dit werkt hetzelfde met een nieuw idee. Het verbindt twee ogenschijnlijk losse ideeën op een dusdanige manier zodat het een nieuwe betekenis krijgt. Nu is het verbinden van nieuwe ideeën niet moeilijk. Zo kun je kaas met motoren verbinden of bananen met internationale samenwerking. Je kunt zelfs elke computer voor je laten werken om een miljard verbinden te maken. Maar deze nieuwe verbindingen zijn alleen van wezenlijk belang als ze een nieuwe betekenis genereren. Terwijl je speelt kun je bijvoorbeeld opzettelijk deze verbindingen uitvinden om vervolgens je intuïtie te gebruiken om te kijken of elk van deze ideeën enige nieuwe betekenis voor jou heeft. Dat is wat een computer niet kan doen. Het kan miljoenen verbindingen maken, maar het kan niet zeggen welke daarvan ‘interessant ruikt’. Intermediate Impossibles Natuurlijk zal je voorstellen maken die volkomen belachelijk zijn, absurd zelfs! Geweldig! Want Edward de Bono, de uitvinder van lateraal denken, zegt in zijn boek ‘Po: beyond Yes and No’ dat je kunt proberen je aannames te versoepelen door te spelen met opzettelijke gekke verbindingen. De term die hij voor deze idiote ideeën heeft bedacht zijn intermediate impossibles. Het gebruik van een intermediate impossible is volledig tegenovergesteld aan logisch denken, waarbij je in elk stadium gelijk moet hebben. Het maakt niet uit of de intermediate impossible fout of absurd is; het kan als opstap dienen naar een ander idee dat wel goed is. Kort gezegd: als je echt niet weet hoe je moet beginnen of je komt ergens vast te zitten, maak dan willekeurige verbindingen en sta je intuïtie toe om je te vertellen of één van die ideeën je naar iets interessants leiden. Wel, dit is echt alles wat ik kan zeggen over  Creativiteit.   Op ons creatieve succes in het Nieuwe Jaar! Robert   PS: vind je dit artikel leuk, volg me dan ook op Facebook. Regelmatig post ik waardevolle tips en inzichten.